Πατρίδα χωρίς Πολίτες: Η εκπαιδευτική σιωπή που καλλιεργεί τον ατομισμό και τη διαφθορά

Γιάννης Καλαϊτζίδης

 

 
Στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, όπου η διαφθορά, η διαπλοκή και ο ωφελιμιστικός
ατομισμός έχουν παγιωθεί ως μέρος της κοινωνικής πραγματικότητας,
αναρωτιόμαστε διαρκώς «τι φταίει».

Οι απαντήσεις συνήθως στρέφονται προς την
πολιτική ή τη δημόσια διοίκηση. Όμως, λίγοι τολμούν να κοιτάξουν προς το
εκπαιδευτικό μας σύστημα – όχι μόνο ως θεσμό, αλλά ως φορέα αξιών και
συλλογικής ταυτότητας.
Η έννοια της Πατρίδας απουσιάζει από το σχολείο.
Κατ’ αρχήν δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός ορισμός της Πατρίδας, στα σχολικά
εγχειρίδια της Πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η λέξη πατρίδα
εμφανίζεται ελάχιστα έως καθόλου , και παρότι γιορτάζουμε εθνικές επετείους και
ψάλλουμε τον εθνικό ύμνο, σχεδιασμένα ελάχιστα και υποτονικά , η έννοια της
πατρίδας δεν καλλιεργείται ουσιαστικά στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Διδάσκεται τυπικά, αφηρημένα και συχνά εξιδανικευμένα — χωρίς σύνδεση με την
πραγματική ζωή, την ηθική ευθύνη ή τη συλλογική πράξη.
Αντί για τη βίωση της πατρίδας ως κοινότητας ευθύνης, τα παιδιά μαθαίνουν να τη
βλέπουν είτε ως σύμβολο είτε ως πεδίο μιλιταριστικής υπερηφάνειας. Έτσι, η πατρίδα
γίνεται κάτι μακρινό, αόριστο, πολλές φορές εργαλείο ρητορικής — και όχι μια
ζωντανή υπόθεση που απαιτεί συμμετοχή, ήθος και πράξη.
Από την απουσία της συλλογικότητας στην επικράτηση του
ατομισμού.
Η εκπαίδευση, όταν αποτυγχάνει να εμφυσήσει τη σημασία του κοινού καλού,
αφήνει χώρο για την καλλιέργεια του ατομισμού. Το παιδί που δεν μαθαίνει να
ανήκει, να νοιάζεται και να προστατεύει κάτι πέρα από τον εαυτό του, μεγαλώνει με
τη λογική του «να τα καταφέρω μόνος μου – με κάθε τρόπο».
Αυτός ο τρόπος σκέψης οδηγεί εύκολα:
 Στην αδιαφορία για τους θεσμούς.
 Στην ανοχή ή συμμετοχή στη διαφθορά, αφού το κράτος δεν θεωρείται
«δικό μας».
 Στην εργαλειακή αντιμετώπιση της κοινωνίας — ως μηχανισμός για
προσωπικά οφέλη.

Όταν δεν μαθαίνουμε να αγαπάμε ουσιαστικά την πατρίδα μας, καταλήγουμε να τη
βλέπουμε είτε ως βάρος, είτε ως αντικείμενο εκμετάλλευσης.
Χρειαζόμαστε μια νέα Παιδεία της Πατρίδας
Δεν μιλάμε για στείρο εθνικισμό, ούτε για στείρα επανάληψη του παρελθόντος.
Χρειαζόμαστε μια νέα αντίληψη της πατρίδας στην εκπαίδευση:
 Ως χώρο ευθύνης και συνύπαρξης.
 Ως αξία που συνδέεται με τη δημοκρατία, την ηθική και την κοινωνική
ακεραιότητα.
 Ως κίνητρο προσωπικής προσφοράς και όχι ως σύνθημα.
Χρειάζεται να θεσμοθετηθεί μάθημα Παιδείας Πολιτότητας, όπου οι μαθητές θα
μαθαίνουν:
 Τι σημαίνει να είσαι πολίτης.
 Πώς λειτουργούν οι θεσμοί και γιατί πρέπει να τους σέβονται.
 Πώς να υπηρετούν την πατρίδα με πράξεις: εθελοντισμό, διαφάνεια,
συμμετοχή, συνεργασία.
Πατριωτισμός χωρίς δημοκρατία είναι επικίνδυνος — αλλά και δημοκρατία
χωρίς πατριωτισμό είναι άδειο κέλυφος .
Αν θέλουμε μια Ελλάδα λιγότερο διεφθαρμένη και περισσότερο δίκαιη, δεν αρκεί να
αλλάξουμε νόμους ή να αυξήσουμε τις ποινές. Πρέπει να καλλιεργήσουμε
χαρακτήρες που θα αισθάνονται ότι τους αφορά η πατρίδα τους. Ότι η Ελλάδα δεν
είναι κάτι που «τους έλαχε», αλλά κάτι που τους ανήκει και τους καλεί να
συμμετέχουν, να προστατεύουν, να δημιουργούν.
Ο πολίτης που αγαπά την πατρίδα του, δεν κλέβει το κράτος. Δεν εξαγοράζει, δεν
συμβιβάζεται. Αντιστέκεται. Γιατί γνωρίζει πως το «εμείς» αξίζει περισσότερο από το
«εγώ».

Γιάννης Καλαϊτζίδης
Συν/χος Εκπαιδευτικός